Anishinaabe Dnizwin, Giizhigak, Izhitoowin miinwaa Gweknige Gkinoomaagegamig

Mewizha izhi-bmaadziwin oodi sa Anishinaabe Dnizwin Gkinoomaagegamig manpii Canada

Gdoo-giizheninjge dibaajmowininaanh gwiindmaagonaanh gaa-bi-zhi-dnakiiying miinwaa gaa-zhi-maajiigying manpii Mshiikenh Mnising. Niibna shi-mdaaswaak nso-bboon gdi-inaadziwininaanh miinwaa gigkendmowininaanh ggii-naadmaagonaanh wii-minogiying miinwaa wii-gshkitmaaying omaa ezhi-aanjseg gegoo. Ggii-daami ko gaa-nji-mnobdeg bimaadziwin zaam ggii- mshkowendaagwad gdi-inaadziwininaanh.

E-maawnji-mchaag dibaakonigewin gbimaadziwininaaning gii-maajtaamgad pii gii-bi-dgoshnowaad nebwaachwejig mkaan kiing gaa-bi-njibaajig gaa-bi-wiijkiwenhkaazjig. Wiidookdaadwinan miinwaa maamaanendowinan gii-zhitoonaanwaan gonda gaa-bi-shki-dgoshnajig. Wiiba dash gwa, mekadekwanyeg gii-bi-dgoshnoog gdakiimnaaning wii-bi-zhaabwiinmaagoying giiyenh gda-jichaagminaanin – gii-wiikjitoonaawaa wii-zhaabwinigoying giinwi. Niibna gdi-nii’inanh gii-mno-daapnaanaawaa wi ishki-zhitwaawin zaam gii-waamdaanaawaa gegaa ezhi-naasaab zhinaagwak giinwi gdi-Gzhemanidoominaan miinwaa wiinwaa wdoo-manidoomwiwaa. Aanwi dash wii gwa, gonda mekadekwanyeg niizhing nikeyaa gii-inendamoog. Ni’ii gii-inendamoog wii-bizaani’iwewaad miinwaa wii-naasaab wii-zhi’aa’aad wii-dazhiikamowaad gdakiiminaanin. Pii dash gotaamgizwin gaa-mamaajiimgak wiinwaa onabiwiniwag, eshkam dash giinwi noondaash ggii-ni-aabdizmi wii- maanendiying. Wiiba dash gwa ggii-aawimi nanaakonjignag wii-zhitowaad nii’inaa wiikjichgewin. Aaniish go naanh ishki nii’inaan ge zhi-zhi-daapnamwaad zhaazhi etegin akiinsan?

Owi sa ishki-nii’inaawin manpii Canada ezhnikaadeg aapji gii-giizhendmoog wii-mkamwaad waa-zhi-naawsidowaad wi “anishinaabe znagkamgizwin” wii-naasaab wii-zhi’agowiing miinwaa wii-onaakonigowing. Wii-naawtowaad sa wi gii-nendmoog “wii-nsaa’aad anishinaaben biinji-binoojiinh” mii dash giiwenh giizhendmowaad wda-“anishinaabe znagkamgizwin”. Mii giiwenh maanda wiikjitowaad wii-gaasiibiimowaad gdi’naadiziwininaanh miinwaa g’bimaadiziwininaanh miinwaa wii-naabsidowaad wiinwaa ezhi-naabwaad miinwaa ezhi-bmaadziwaad. Maanda dash Izhitowini-gkinoomaagegamigoon gii-zhichigaade Canada jibwaa aawang aki-dazhiikewin. Nonda gkinoomaagegamgoon gii-nendaagwad wii-gkinomowaa’aad anishinaabe abinoojiinyan ne’en onabiwinini ishki-zhichigewinan. Nonda gkinoomaagegamgoon namewini-gkinoomaagegamgoon gii-aawinoon, mekodekonyeg gii-bmibdetoonaa’aan, mii go eta wii-gwekitowaa’aad anishinaaben wii-aname’aadzinid.

Wiiba dash wii gwa gaa-shkwaa-gwayakondiwichigaadeg 1867, gonda MacDonald ogimaawin gii-zhitoonaa’aa wi Indian Act ezhnikaadeg miinwaa gwa Anishinaabe Dnizi-Gkinoomaagegamgoon. Maaba dash Macdonald ezhnikaazad, nonda gaa-wiikjitowaajin naasaab wii-zhi’agowiing gaawiin gii-mshkowziimgasnoon. Gdoo-nii’inawininaanh gii-mjignaanaa’aa gdinaadziwininaan, gdebwe’endmowninaanh, ezhi-bmaadziying miinwaa dash maawnji piitendaagwak, gdakiiminaani. Owi Anishinaabe Dnizi-Gkinoomaagegamgoon gii-mzinitoonaawaa maawnji-shkwaach wii-bmowaad e-maawnji-mchaag negaabjigemgak akiikaan wii-zhitood. Mii dash gii-naakniged abinoojiinyan ge bimwidowaad maanda bimiwanaawin.

Mii dash pii gaa-nsabboonigak 1920, aabdeg go kina Anishinaabe binoojiinyag wii-zhaa’aad dnizi-gkinoomaagegamgoong ngodwaasobboongizwaad piish mdaaswi-shi-ngodwaaswi. Onjida dash gwa giwi abinoojiinyag gii-maajiingaazoog waasa gaa-bi-njibaa’aad wii-giizhkanamowaad e-zhi-zginmowaad wda-ngodoodegizwinwaa miinwaa wda-inaandziwinwaa. Ooshme ngodwaak nso-bboon gii-zhiwebad maanda piish gwa niibna aanke-bimaadiziwinan Aanishinaabeg gii-bi-kognigaazwaad zhiwe dnizi-gkinoomaagegamgoong. Piish go abinoojiinh gaa-biindged omaa gkinoomaagegamgoong, kina go gegoo e-yaawiwaad gii-giichgobnamaawag, waa’aach go da-noozwinwaa. Gii-twaakwekonigaazoog, miinwaa gii-gnamaagaazoog wii-nishnaabemwaad. Gaa-go gii-gchi-gkinoomaagaasiiwag zaam aapji gii gwiwnaandmoog miinwaa gii-aakziwag ji-gkendmowaapa e-gknoomaagaazwaad. Gonda abinoojiinyag gii-aabanakiichgaazoog miinwaa gii-dibenmigaazoog. Gaawiin gii-zaagaasiiwag. Aapji niibna nikeying gii-gchi-goopjigaazoog. Pii dash gaa-giizhiitaa’aad gkinoomaagaazwaad gchi-waasa nikeying gii-kowebnigaadenoon wdoo-anishinaabe-aadziwiniwaa. Aanike bimaadiziwini-nsadaa’iindendamowin miinwaa gii-nagaazoog wii-bminjimwaad bmaadziwin, mii wi gaa-doodaagwaad ne’en anishinaabe dnizi-gkinoomaagegamigoon.

Booch dash wii gwa, aapji go kii-nagaazmi ji-biindgengiba miinwaa ji-mnomaajiishkaangiba myegwekiing gaa-zhiingenigying. Kii-bi-nagaazmi wii-gshkewziying neniizhing nikeying gdoo-aadziwininaanh miinwaa wiinwaa. Mii gonda anishinaabe dnizi gkinoomaagegamgoon gaa-inendmaowad. Gaawiin gonda onabiwininiwag gii-bshigendziinaawaa wii-dgongoying wiinwaa da-kiimwaang. Gaa-naajimowaad dash wi pii gii-ngonaagziigomi wiiba go nsa-bboon. Gaawiin gii-tesnoo gegoo gegeti naaknigewin kiinwaa wii-yaaying da-kiimwaang. Macdonald da-naaknigewin gii-nokiimgadni we’eni gwa. Anishinaabe kiin dash gii-aawnoon Canadian ezhnikaadeg kiin miinwaa go kii-naaknigomi wii-dibenmigyin Canada, gaawii gwa debendaagozid, dash gwa debenmigaazad.

Mii zhaazhi niishtana-shi-naanan-nsa-bboon gonda Royal Commission on Aboriginal People (RCAP) ezhnikaadeg gaa-ko-zhinoomaage’aad gaa-mkamwaad. Gonda RCAP ezhnikaadeg gii-gikendmowkiiwag kina manpii akiing gaa-zhi-gwensa-zegkamgizwaad omaa dnizi gkinoomaagegamgoong. Wiiba dash wii gwa, Gchi-zhoonyaawigimaa Anishinaaben bemiikwaad gii-gaagiizom gaa-zhiwebdanig oodi gkinoomaagegamgoong. Mii dash zhiw gaa-nji-maajtaamgak niibna noojimowinan. Wiiba dash igo gaa-zhaabwiijig gii-maadookiiwag dibaajmowiniwaan, gaa geyaabi nchke miinwaa bekaa gii-wiisenziiwag. Mii dash gii-maajii-tkonindwaa gonda Gimaag miinwaa gmaakpii Anishinaabe Dnizi Gkinoomaagegamgoon Nanaa’ichigewi-mzinigan (IRSSA) gii-zhichigaade nisawiya’iing Crown miinwaa Assembly of First Nations.

Gaa-zhaabwiijig dash bangii gii-dbamaagaazwag gii- godagindwaa oodi gkinoomaagegamgoong. Nonj dash wii gwa gii-gchi-piitendaagwad Canada gii-daapnang gaa-zhichiged miinwaa gaa-naakniged wii-ggweji-aanji’aa’wiwaad bemaadzinjin. Aanwi go aanwi namegamgoon gaa-bmibdetoojig nonda gkinoomaagegamgoon, Gimaag Canada gii-psakaagonaa’aa nonda inaajimowinan. Gweyakwaajimowin miinwaa Boonenindiwin Anookiiwin (TRC) gii-niiaaninaa’aa zhaangsomdina-shi-niiwin andonge zhichigewinan wii-ganoondamowaad nonda aabiinji-zhichigewinan miinwaa dibinawewiziwinan omaa IRS-ing. Gonda TRC gii-zhibii’aanaawaan nonda gaa-zhi-gwensa-zegkamgizwaad omaa gkinoomaagegamgoong, mii dash go gaagige ji zoonkobiimgag omaa Canada gwayakwaajimowining. Gonda TRC gii-giizhendmoog sa ge’ek dnizi gkinoomaagegamgoon gii-aawangin “ogimaag gaa-zhi-ggweji-wiikjitowaad wii-ntowaad Anishinaabe aadiziwinan miinwaa inwewinan miinwaa wii-aanji’aa’wiwaad Anishinaaben geyaabi wii-bwaa-ayaawiwaad dash go bemaadzid”. Waa-zhi-ni-zhaaying dash niigaan da-giizhendamomgad dash wegnen dno’og aki Canada ge-aawang nongwa miinwaa niigaan.

Anishinaabe-kiing gii-aawan endaawaad ooshme baashkjiying niish mdaaswaak nsa-bboonan megwaach naanan dnizii-gkinoomaagegamig, ngodwe’aanan Anishinaabe Giizhigado Gkinoomaagegamigoon miinwaa anoonj geyaabi  Izhitowini-gkinoomaagegamgoon.  Niibna mdaasaak Anishinaabe abinoojiinhag gii-biindge’ebnigaazoog zhiwe Gchi-gimaa gaa-dibendang gkinoomaagegamgoon.  Aanwi dash go aanwi gii-gchi-wiikjichigaadeg wi naasaab wii-zhi’agowiing, geyaabi go zhonda gda’aami.  Aanj go geyaabi ggii-gkendizmi miinwaa gikendaanaanh enjibaaying.  G’minjonaanaanh gnishnaabemowininaanh miinwaa gdaanke-ninmowaanaanig gdabinoojiiminaanig.  G’nastataanaanh gaa-zhi-mjidoodaagoying miinwaa aaniish gaa-nji-zhichgewaad iwi.